Η κρίση άρχισε να λαμβάνει σοβαρές διαστάσεις στις 22 Ιανουαρίου 1996, την ίδια ημέρα που ο Κώστας Σημίτης εξελέγη πρωθυπουργός από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ.
Εκείνη την ημέρα ο δήμαρχος Καλύμνου Δημήτρης Διακομιχάλης, αντιδρώντας σε πληροφορίες ότι το τουρκικό ΥΠΕΞ θεωρεί τα Ιμια τουρκικά, τοποθετεί την ελληνική σημαία στην ανατολική νησίδα των Ιμίων. Το Σάββατο 27 Ιανουαρίου Τούρκοι δημοσιογράφοι της «Χουριέτ» την αντικαθιστούν με την τουρκική σημαία.
Την Κυριακή 28 Ιανουαρίου στις 10.00, το ταχύ περιπολικό «Αντωνίου» αφαιρεί την τουρκική και επαναφέρει τη «δημοτική» ελληνική σημαία – χωρίς να έχει αυτή την εντολή. Η εντολή του υπουργού Αμυνας Γεράσιμου Αρσένη ήταν απλώς να αφαιρεθεί η τουρκική σημαία. Αλλωστε στις βραχονησίδες δεν υπάρχουν σημαίες. Στο υπουργείο Αμυνας συνειδητοποιούν ότι η νέα ελληνική σημαία τοποθετήθηκε από τις Ενοπλες Δυνάμεις, άρα τώρα οι Ενοπλες Δυνάμεις θα πρέπει να προσφέρουν φύλαξη στη σημαία.
Σύμφωνα με το απόρρητο έγγραφο, στις 20.50 εκείνης της Κυριακής αποβιβάστηκαν στην ανατολική Ιμια επτά βατραχάνθρωποι για να φρουρήσουν τη σημαία. Στις έξι το πρωί της Δευτέρας 29 Ιανουαρίου επιβιβάστηκαν εκ νέου στην κανονιοφόρο «Πυρπολητής» και επέστρεψαν στην Κάλυμνο. Στις 08.25 ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης διέταξε το ΓΕΝ να αποβιβάσει και πάλι βατραχανθρώπους στα Ιμια, κάτι το οποίο πραγματοποιήθηκε στις 10.45.
Το κρίσιμο 24ωρο
Τα ξημερώματα της Τρίτης 30 Ιανουαρίου στις 04.27 το ΓΕΝ στέλνει στα Iμια τη φρεγάτα «Ναβαρίνο». Στις 08.55 αποστέλλεται από το ΓΕΕΘΑ σήμα που ενημερώνει ότι ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ, έπειτα από απόφαση του υπουργού Aμυνας, αναλαμβάνει την επιχειρησιακή διοίκηση της 1ης Στρατιάς, της ΑΣΔΕΝ, των εφεδρειών ΓΕΣ (Μονάδες Ειδικών Δυνάμεων), των μάχιμων μονάδων του Πολεμικού Ναυτικού και της ΑΤΑ.
Ο Λυμπέρης εκτιμά ότι μπορεί οι Τούρκοι να αποβιβαστούν στην Καλόλιμνο. Και έτσι γίνεται η επιλογή να εγκατασταθούν σε αυτό το νησί καταδρομείς (και όχι στη δυτική Iμια). Eτσι, στις 14.56 διατάσσεται η αυξημένη επιτήρηση της Καλολίμνου (Γαϊδουρονήσι), μιας νησίδας ένα ναυτικό μίλι δυτικά των Ιμίων. Στις 15.20 απογειώνονται δύο ελικόπτερα με 12 άνδρες από την Κω και φτάνουν στη νησίδα στις 15.40. Αργά το βράδυ, μέσα σε λιγότερο από μια ώρα ο Λυμπέρης θέτει σε επιφυλακή το σύνολο των Ενόπλων Δυνάμεων.
Στις 23.20 αποφασίζεται από τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ η διασπορά μονάδων Eβρου και Νήσων Ανατολικού Αιγαίου σε νέες θέσεις που παρέχουν πρόσθετες δυνατότητες για την ανάληψη στρατιωτικών αποστολών. Στις 23.41 εκδίδεται σήμα για τον απόπλου του συνόλου του ελληνικού στόλου. Στις 23.48 έρχεται η διαταγή στις Ειδικές Δυνάμεις για την εφαρμογή άκρως απόρρητων σχεδίων («Ερινύς» και «Κίρκη»). Στις 23.57 εκδίδεται σήμα για να τεθεί η Πολεμική Αεροπορία σε διάταξη μάχης.
Προκειμένου να φωτιστεί καλύτερα το χρονικό των στρατιωτικών ενεργειών που αναφέρονται λεπτομερώς στο απόρρητο έγγραφο του ΓΕΕΘΑ, θα πρέπει να υπενθυμίσουμε τις πολιτικές πρωτοβουλίες που πραγματοποιήθηκαν παράλληλα εκείνη τη νύχτα. Κοντά στα μεσάνυχτα και αφού έχει λήξει η κοινοβουλευτική συζήτηση για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στη νέα κυβέρνηση Σημίτη, συγκαλείται στο γραφείο του πρωθυπουργού στη Βουλή σύσκεψη της κυβερνητικής επιτροπής στην οποία συμμετείχαν οι:
Ακης Τσοχατζόπουλος, Θεόδωρος Πάγκαλος, Γεράσιμος Αρσένης, Γιάννος Παπαντωνίου, Δημήτρης Ρέππας και ο ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης με παρόντες τον γενικό γραμματέα του υπουργικού συμβουλίου Τάσο Μαντέλη και τους συμβούλους του πρωθυπουργού, Νίκο Θέμελη και Δημήτρη Καραϊτίδη. Ο Σημίτης ζητάει ενημέρωση. Πρώτος μιλάει ο Λυμπέρης, ο οποίος έχει απλώσει τους χάρτες του Αιγαίου πάνω στο τραπέζι των συσκέψεων. Υποστηρίζει ότι η Ελλάδα διαθέτει τις μεγαλύτερες δυνάμεις στην περιοχή και ζητεί να ξεκαθαριστούν οι κανόνες εμπλοκής για τον βομβαρδισμό των βραχονησίδων εφόσον καταστεί αναγκαίο ή για τον εμβολισμό τουρκικού πλοίου.
Ο Λυμπέρης, όπως έχει αναφέρει στο βιβλίο του «Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες» (εκδ. Ποιότητα, 1999) υποστήριζε τη «στρατηγική του πρώτου πλήγματος». Εξηγούσε ότι η Ελλάδα μπορούσε να επιφέρει αποφασιστικό πλήγμα στην Τουρκία, που θα ακύρωνε τον σχεδιασμό της για το Αιγαίο, έστω κι αν η αναμενόμενη τουρκική απάντηση θα οδηγούσε επίσης σε κάποιες ελληνικές απώλειες.
Ο Σημίτης εξηγεί ότι ανάμεσα στο δίλημμα «διμερή διαπραγμάτευση για τα θέματα του Αιγαίου ή πόλεμο, η Ελλάδα μπορεί, εάν θέλει, να επιλέξει το δεύτερο αλλά θα καταλήξει στο πρώτο», αφού ύστερα από μια σύρραξη θα ακολουθήσει διαπραγμάτευση, όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα της σύρραξης. Στη συνέχεια, σύμφωνα με το βιβλίο του Σημίτη «Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα» (εκδ. Πόλις, 2005) έγινε ο εξής διάλογος:
Σημίτης: Φυλάσσεται η δυτική νησίδα των Ιμίων;
Λυμπέρης: Βεβαίως φυλάσσεται.
Σημίτης: Υπάρχουν άνδρες στη νησίδα;
Λυμπέρης: Οχι, αλλά τα πλοία που βρίσκονται γύρω από τα Ιμια έχουν τέτοια διάταξη ώστε είναι αδύνατον να περάσει οποιοδήποτε τουρκικό πλοίο.
Περίπου εκείνες τις στιγμές η κρίση κλιμακώνεται. Σύμφωνα με το απόρρητο έγγραφο του ΓΕΕΘΑ, στη 1 π.μ. τη νύχτα Τρίτης προς Τετάρτη 31 Ιανουαρίου από πηγή υψηλής αξιοπιστίας έρχεται η πληροφορία ότι επίκειται εχθρική επίθεση. Ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ δίνει την εντολή στον αρχηγό ΓΕΝ να στοχοποιηθούν όλα τα τουρκικά πλοία.
Ο αντιπερισπασμός
Στη 01.35 δύο τουρκικά ελικόπτερα Black Hawk υπερίπτανται των Ιμίων την ίδια ώρα που η φρεγάτα «Γιαβούζ» βρίσκεται 500 μέτρα από τις νησίδες. Δέκα λεπτά αργότερα ο αρχηγός ΓΕΝ, προφανώς σε συνεννόηση με τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ, διέταξε να ριφθούν φωτοβολίδες κατά των ελικοπτέρων και αν αυτά επιχειρήσουν να προσγειωθούν, να καταρριφθούν. Οκτώ λεπτά αργότερα οι Τούρκοι απομάκρυναν ανατολικά το «Γιαβούζ» και τα ελικόπτερα.
Αλλά την ίδια ώρα έρχονται πληροφορίες ότι τουρκικό ελικόπτερο ίσως προσπαθήσει να προσγειωθεί στο Φαρμακονήσι. Στις 02.10 δόθηκε προφορική εντολή από τον υφυπουργό Εθνικής Αμυνας πτέραρχο Νίκο Κουρή που βρισκόταν στο Κέντρο Επιχειρήσεων στο Πεντάγωνο, εάν ελικόπτερο επιχειρήσει προσγείωση να καταρριφθεί. Η εντολή τροποποιήθηκε πέντε λεπτά αργότερα έτσι ώστε να βληθούν μόνο οι άνδρες που θα αποβιβαστούν από το ελικόπτερο.
Στην πραγματικότητα επρόκειτο για αντιπερισπασμό των Τούρκων. Οι Ελληνες νόμιζαν ότι οι Τούρκοι επιχειρούσαν επίθεση, αλλά με αυτή την επιχείρηση της δήθεν επίθεσης οι Τούρκοι κάλυψαν την αποβίβαση δικών τους κομάντος στη δυτική Ιμια, χωρίς να το αντιληφθεί η ελληνική πλευρά!
Περίπου την ίδια ώρα επιχειρείται να αποβιβαστούν στην έως τότε αφύλακτη δυτική Ιμια Ελληνες κομάντος, χωρίς κανένας να γνωρίζει ότι μόλις είχαν αποβιβαστεί Τούρκοι κομάντος. Οι Ελληνες καθυστέρησαν γιατί οι ασύρματοί τους δεν είχαν μπαταρίες. Τις είχαν πάρει οι συνάδελφοί τους στην ανατολική Ιμια για να τις έχουν ως εφεδρικές. Ετσι οι κομάντος σχεδίαζαν να πάνε πρώτα στην ανατολική Ιμια για να τις πάρουν και μετά να κατευθυνθούν στη δυτική Ιμια. Μέχρι να το κάνουν αυτό, κυκλοφόρησε η πληροφορία ότι στη δυτική Ιμια είχαν αποβιβαστεί Τούρκοι κομάντος.
Ποιος έδωσε όμως την εντολή να πάνε Ελληνες κομάντος στη δυτική Ιμια; Μέχρι εκείνη την ώρα υποτίθεται ότι αρκούσε ο κλοιός των επτά πλοίων. Ισως ο Λυμπέρης να έδωσε την εντολή επειδή είχε προβληματιστεί από τον προηγούμενο διάλογό του με τον πρωθυπουργό για το «αν φυλάσσεται η νησίδα». Ισως ο υφυπουργός Αμυνας Νίκος Κουρής. Τελικά η αποβίβαση των Ελλήνων ακυρώθηκε. Οι Τούρκοι πρόλαβαν πρώτοι. Αλλά πώς το έμαθαν στην Αθήνα; Από το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ).
Στην Τουρκία, σε ζωντανή τηλεοπτική εκπομπή περίπου στις 3.30 ώρα Ελλάδος ανακοινώθηκε από το τουρκικό ΥΠΕΞ ότι «πραγματοποιήθηκε ειρηνική κατάληψη των δυτικών Ιμίων από τους Τούρκους». Η ανακοίνωση μεταδόθηκε από το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων με τηλεγράφημα από την Αγκυρα. Στέλεχος του ΑΠΕ τηλεφωνεί στον Δημήτρη Ρέππα, που ήταν υπουργός Τύπου και συμμετείχε στη σύσκεψη στη Βουλή, αλλά εκείνη τη στιγμή είχε βγει από την αίθουσα. Μπαίνει ξανά και ανακοινώνει αναστατωμένος: «Οι Τούρκοι λένε ότι είναι πάνω στα Ιμια εδώ και δύο ώρες!».
Οι δύσκολες αποφάσεις
Ο Σημίτης ρωτάει τον Λυμπέρη αν μπορεί να ισχύει κάτι τέτοιο. Ο Λυμπέρης απαντάει αρχικά ότι η είδηση είναι σίγουρα ανακριβής. Ο Σημίτης ρωτάει αν μπορεί με ελικόπτερο να επιβεβαιωθεί τι συμβαίνει και ο Λυμπέρης απαντάει αρνητικά. Ο Σημίτης συγκαλεί το ΚΥΣΕΑ και τα μέλη του αρχίζουν να προσέρχονται από τις 04.10 και μετά.
Σύμφωνα με το απόρρητο έγγραφο του ΓΕΕΘΑ, στις 04.25 η πληροφορία για κατάληψη των δυτικών Ιμίων επιβεβαιώθηκε και από την ελληνική πλευρά και συγκεκριμένα από την Ανώτατη Στρατιωτική Διοίκηση Εσωτερικού και Νήσων (ΑΣΔΕΝ) και από το ΓΕΝ. Η επιβεβαίωση έγινε από το ελληνικό ελικόπτερο, που απονηώθηκε στις 04.13 από τη φρεγάτα «Ναβαρίνο», κάτι που ο Σημίτης στο βιβλίο του υπογραμμίζει ότι έγινε εν αγνοία του ΚΥΣΕΑ. Στις 04.40 ο υφυπουργός Εθνικής Αμυνας Νίκος Κουρής από το Κέντρο Επιχειρήσεων στο Πεντάγωνο δίνει εντολή για την προετοιμασία σχεδίασης επιχείρησης ανακατάληψης της δυτικής νήσου των Ιμίων από Ειδικές Δυνάμεις.
Ο Λυμπέρης στη σύσκεψη στη Βουλή εξηγεί ότι θα χρειαστούν περίπου 6 ώρες για την προετοιμασία της επιχείρησης αυτής. Ο Σημίτης παρατηρεί ότι μια τέτοια επιχείρηση «δεν μπορεί να γίνει μέρα μεσημέρι». Αρα, δεν μπορεί να γίνει καθόλου! Εν τω μεταξύ το ελικόπτερο, κατά την επιστροφή του, ένα ναυτικό μίλι βόρεια των Ιμίων, ανέφερε ένδειξη master caution χωρίς να δηλώσει συγκεκριμένη βλάβη. Η επικοινωνία με το πλοίο διεκόπη και αμέσως μετά χάθηκε από το ραντάρ στις 04.49. Η πληροφορία έφτασε στο ΚΥΣΕΑ, αλλά όπως αναφέρει ο Σημίτης αρχικά διαψεύστηκε. Υποστηρίχθηκε ότι το ελικόπτερο προσθαλασσώθηκε ή ότι κινδύνευσε.
Εκείνη την ώρα, με Eλληνες και Τούρκους στις δύο νησίδες των Ιμίων, το δίλημμα ήταν νέα κλιμάκωση της κρίσης με βομβαρδισμούς που θα κατέληγαν σε διαπραγμάτευση με ευρύτερη αμφισβήτηση των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων ή απόσυρση όλων των δυνάμεων με μεσολάβηση του Χόλμπρουκ. Ο Σημίτης ζητεί από τον Πάγκαλο να προχωρήσει σε συμφωνία με τον Αμερικανό βοηθό υπουργό Εξωτερικών για ευρωπαϊκά θέματα, Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, που εκείνη τη νύχτα –και μετά το τηλεφώνημα Σημίτη – Κλίντον, που έγινε τα μεσάνυχτα– είχε αναλάβει χρέη διαμεσολαβητή. Στις 6 επήλθε συμφωνία Πάγκαλου – Χόλμπρουκ για ταυτόχρονη αποχώρηση με τη φράση «όχι πλοία, όχι στρατεύματα, όχι σημαίες».
Η σύσκεψη τελειώνει, αλλά ο Σημίτης παραμένει στο γραφείο πρωθυπουργού. Στις 7 το πρωί πληροφορείται από το Mega ότι το ελικόπτερο κατέπεσε. Τηλεφωνεί στον Αρσένη ο οποίος επιβεβαιώνει την πληροφορία και του λέει ότι η προηγούμενη διάψευση οφειλόταν σε λάθος.
Σύμφωνα με το απόρρητο έγγραφο, στις 07.25 άρχισε η ακύρωση όλων των εντολών αυξημένης ετοιμότητας σε όλο το στράτευμα και η ακύρωση όλων των μέτρων συναγερμού, ενώ βρίσκονταν σε εξέλιξη οι έρευνες για την ανεύρεση του πληρώματος. Οπως αναφέρεται σε άλλο έγγραφο του Πολεμικού Ναυτικού:
«Τα ευρήματα στο σημείο πτώσεως του ελικοπτέρου ήταν διάσπαρτα, οι δε πλωτήρες απείχαν μεταξύ τους περί τα 30 μέτρα. Τούτο σημαίνει ότι το ελικόπτερο προσέκρουσε στη θάλασσα με ταχύτητα και δεν εισήλθε καν στη διαδικασία της αυτοπεριστροφής (αναγκαστική προσθαλάσσωση) διότι τότε, έστω κι αν αυτή δεν ήταν επιτυχής, το ελικόπτερο δεν θα διελύετο.
Αυτά ενισχύουν την άποψη περί παραισθήσεων, απώλειας προσανατολισμού, σε συνδυασμό με βλάβη σε κύριο σύστημα του ελικοπτέρου, οποιοδήποτε κι αν ήταν αυτό. Τα αναγραφόμενα στον Τύπο περί παρεμβολών είναι εντελώς ανακριβή καθ’ όσον οι κινητήρες, τα δυναμικά μέρη του ελικοπτέρου (άξονες, στροφεία), τα βασικά όργανα πτήσεως (βαρομετρικό υψόμετρο, ενδείκτης στροφών – κλήσεων, τεχνητός ορίζων και ταχύμετρο) δεν παρεμβάλλονται».
